Sanırım birçokları “eleştirinin olmadığı bir dünya ne kadar güzel olurdu” diye düşünüyordur. Bu düşüncelerinin nedeni kuşkusuz eleştirilerin çoğunlukla yalnızca eleştirmiş olmak ve kusur bulmak için yapılıyor olmasıdır. Bu yönüyle eleştirinin genellikle yıkıcı ve zarar verici bir eylem olarak algılandığı söylenebilir.
Arthur L. Costa ve Bena Kellick, eleştiriye farklı bir açıdan yaklaşıp, eleştirinin mutlaka yıkıcı ya da zarar verici olarak algılanmaması gerektiğini, eleştirinin yapıcı ve geliştirici özelliklerinin de bulunduğunu ileri sürerek, “eleştiren dost” (critical friend) kavramını önermişlerdir. Costa ve Kellick buna ilişkin olarak göz muayenesi sırasındaki mercek denemelerini örnek olarak vermektedir. Gerçekten bazı durumlarda iyi bir görüşümüz olduğunu düşünürken, farklı derecelerdeki mercekleri denediğimizde aslında görüşümüzün sandığımız kadar iyi olmadığını fark etmemiz mümkündür (1).
Her ne kadar “eleştiren dost” ya da “eleştiren meslektaş” (critical colleague) fikrini ilk ortaya koyan kişinin Stenhouse (2) ya da Nuttall olduğu (3) ileri sürülüyor olsa da, konu ile ilgili çalışmalarda çoğunlukla Costa ve Kellick’in “eleştiren dost” tanımlamasının esas alındığı görülmektedir.
Costa ve Kellick’e göre bir kişinin “eleştiren dost” olarak nitelendirilebilmesi için,
- “Provokatif sorular soran güvenilir bir kişi olması”,
- “Farklı bir bakışla bakmayı gerektiren veriler sağlaması”,
- “Bir dost olarak kişinin yaptığı işe ilişkin tenkitte bulunması gerekmektedir” (4).
“Eleştiren dost” kavramı ve yaklaşımı daha çok eğitim alanında yapılan çalışmalarda kullanılmaktadır; ancak bu yaklaşımın farklı alanlarda da kullanılmasının yararlı olacağı yönünde görüşler de bulunmaktadır (5).
Gerçekten de işletme yönetimi ve girişimcilik alanlarında da tıpkı danışman ve uzmanlardan yararlanılması gibi etkili bir karar alma yöntemi olarak “eleştirel dost” yaklaşımından yararlanılması mümkündür. Bu yaklaşımda “eleştiren dostun” öncelikli amacının çeşitli sorulara yanıt vermek yerine çeşitli konularda değerli, samimi ve güvenilir bakış açıları sağlamak olması önemlidir (6,7). Böylelikle “eleştiren dost” nihai karar alan değil, yalnızca yol gösteren kişi olmaktadır.
İş yaşamında farklı bakış açıları, bir projenin, planın ya da kararın kusurlu yönleri kadar fark edilmemiş fırsatları ortaya çıkarması açısından değerli katkılar sağlayabilir. Bir konunun üzerinde fazlasıyla yoğunlaşmanın zaman zaman bazı basit noktaların gözden kaçmasına yol açtığı bilinir. Bu nedenle, Costa ve Kellick’in benzetmesinde de olduğu gibi, her zaman kendi görüşümüze güvenmek yerine farklı mercekler yardımıyla görüşümüzün ne kadar doğru olduğunu test etmemiz gerekir. Uygulamaya geçmeden önce eksik ve yanlışların yanı sıra fırsatları da tespit etmek şüphesiz ki uygulamaya geçtikten sonra bunların farkına varmaktan daha iyidir.
Kısacası yöneticilerin “her şeyi ben bilirim ve en doğru kararı ben veririm” yanılgısına düşmeden, farklı bakış açılarını da dinlemeleri ve dikkate almaları önemlidir. Ancak Costa ve Kellick’in de önerdiği gibi bu yaklaşımda herkesten görüş almak yerine gerçekten güvenilir kişilere görüşlerini sormak gerekmektedir. Kimlerin güvenilir olduğunun tespitinde ise yöneticilerin insan tanımaya ilişkin yetenekleri ve tecrübeleri önemli bir özellik haline gelmektedir.
Prof. Dr. Umut OMAY
Kaynaklar
(1) Costa, A. L. and Kellick, B. (1993), “Through the Lens of a Critical Friend”, Educational Leadership, 51 (2), pp. 49-51.
(2) Kember, D., Ha, T. S., Lam, B. H., Lee, A., NG, S., Yan, L. and Yum, J. C. K. (1997), “The Diverse Role of the Critical Friend in Supporting Educational Action Research Projects”, Educational Action Research, 5 (3), p. 464.
(3) Swaffield, S. (2002), “Contextualising the Work of the Critical Friend”, 15th International Congress for School Effectiveness and Improvement (ICSEI), Copenhagen, 3rd – 6th January, 2002.
(4) Costa and Kellick, ibid., p. 50.
(5) Smith, R. (2016), “Acting as a Critical Friend: Developmental Evaluations, Service Users and the Role of the Researcher”, Innovations in Social Work Research: Using Methods Creatively, Ed. By L. Hardwick, R. Smith and A. Worsley, Jessica Kingsley Publishers, London, p. 135.
(6) Hartley, S. (2015), “An Advisor, Consultant or Critical Friend. Which is best for your business?”, Çevrimiçi: https://www.linkedin.com/pulse/advisor-consultant-critical-friend-which-best-your-business-hartley, (14.03.2023).
(7) Grit, A. (2019), “Taking initiative; Becoming a Critical Friend”, Çevrimiçi: https://www.interregeurope.eu/good-practices/taking-initiative-becoming-a-critical-friend, (14.03.2023).
