Yetenek Yanılgısı
Prof. Dr. Umut OMAY
Günlük dilde birbirleriyle karıştırılan ve bu nedenle birbirlerinin yerine kullanılan birçok kavram var. Daha önce “iş ve meslek karmaşası” başlıklı yazımda bu duruma ilişkin bir örnek vermiş ve çoğunlukla birbirlerinin yerine kullanılsalar da iş ile meslek kavramlarının birbirlerinden farklı olduğuna değinmiştim (1).
Yetenek ve beceri kavramları da benzer biçimde birbirlerinin yerine kullanılan ve kafa karışıklığına neden olan kavramlar arasında sayılabilir.
Mozart’a atfedilen bir hikâyeye göre bir öğrencisi kendisine senfoni bestelemeyi öğretmesini ister. Mozart da daha basit yapılı eserlerle başlamayı önerir. Bunun üzerine öğrenci “Ama siz daha 8 yaşında senfoni besteliyordunuz” diye itiraz ettiğinde Mozart çok kısa bir yanıt verir: “Ama kimseden bana öğretmesini istemedim!”.
Bu hikâyenin yetenek ile becerinin ayrımına ilişkin çarpıcı bir örnek olduğunu düşünüyorum.
Bu yönüyle yeteneğin doğuştan gelen, becerinin ise sonradan öğrenilen ya da edinilen özelliklerle ilişkili olduğu söylenebilir. Buna ilişkin bir başka yorum ise yeteneğin potansiyeli, bunun ne kadarının kapasiteye dönüştüğünün ise beceriyi gösterdiği şeklinde yapılabilir (2). Dolayısıyla yetenekli olmak ile becerikli olmak aslında farklı şeyleri ifade etmiyor.
Peki, acaba iş hayatında hangisini ön plana almak gerekir? Yetenek mi yoksa beceri mi?
Bu sorunun yanıtını vermek kolay değil. Özellikle “yetenek savaşlarının” ve “yetenek yönetiminin” gündemde olduğu bir dönemde bu soruyu doğru anlamak ve yanıtlamak oldukça önemli bir hale geliyor.
Ne var ki, yetenek yönetimi konusunda yazılanların önemli bir kısmının “yetenek nedir?” sorusunu sormadığı görülüyor. Odak noktası çoğunlukla yetenek yerine yetenek yönetiminin kendisinde. Bu durumda da yetenek yönetimi “… bir işletmenin mevcut ve gelecekteki ihtiyaçlarını karşılamak için gerekli beceri ve yatkınlığa sahip çalışanları çekmek, geliştirmek, elde tutmak ve kullanmak…” olarak tarif ediliyor (3).
Burada bir karmaşa olduğu çok açık. Zaten bazı yazarlar da bu duruma değinerek, yetenek yönetimi literatüründeki yetenek kavramının muğlaklığına ve içinin tamam doldurulamadığına işaret ediyorlar (4).
Konuyla ilgili literatür incelendiğinde yetenek yönetimi açısından yetenek olarak ifade edilen özelliğin aslında günlük dildekinden farklı bir anlam kazandığı ve ilgili örgütün ihtiyaçları çerçevesinde şekillendiği görülüyor (4). Bu nedenle yetenek, tıpkı vasıf gibi (5), piyasa ve işveren tarafından belirlenen bir özellik taşıyor. Bunun sonucunda da, iş hayatında artık belirli becerilere sahip çalışanlar ve çalışan adayları yetenekli olarak kabul ediliyor.
Dolayısıyla yetenek yönetimi denildiğinde aslında potansiyelin değil, kapasitenin ön planda tutulduğunu bilmek önemli. Diğer bir ifade ile piyasada aranan bir yetenek denildiğinde, aslında piyasada yetenek olarak tarif edilen ve aranılan şeyin doğuştan gelen değil, sonradan kazanılan özellikler olduğunu anlamamız gerekiyor. Önemli olan, potansiyelimizi sonuna kadar zorlayarak kapasiteye dönüştürebilmek, kısacası, yeteneğimizi görünür kılarak ispatlayabilmek. Evet, Mozart doğuştan yetenekli bir dehaydı. Ama unutulmaması gereken nokta, bu üstün yeteneğini, 8 yaşında senfoni besteleyerek görünür hale getirip ispatlamış olmasıdır.
Prof. Dr. Umut OMAY
Kaynaklar
(1) Omay, U. (2022), “İş ve Meslek Karmaşası”, Çevrim içi: https://satinalmadergisi.com/is-ve-meslek-karmasasi/, (01.06.2022).
(2) Omay, U. (2022), Çalışma Psikolojisi, İ.Ü. Auzef Yayınları, s. 148.
(3) Gurchiek, K. (2006), “Talent management: a key component of HR”, Çevrim içi: https://www.shrm.org/topics-tools/news/talent-management-key-component-hr, (17.07.2024).
(4) Gallardo-Gallardo, E., Dries, N. & González-Cruz, T. F. (2013). What is the meaning of “talent” in the world of work? Human Resource Management Review, 23, pp. 290–300.
(5) Omay, U. (2022), “Vasıf Yanılgısı”, Çevrim içi: https://satinalmadergisi.com/vasif-yanilgisi/, (05.05.2022).
