İşleriniz hep ters mi gidiyor ? Başarısızlık yakanızı bir türlü bırakmıyor mu ? Başkaları işlerini tereyağından kıl çeker gibi hallederken hep sizin işlerinizde sorun mu çıkıyor ? Şans hep diğerlerinden yanaymış gibi mi görünüyor ? Ya da tam tersi bir biçimde o gün şanslı gününüzdeydiniz ve işleriniz yaver gitti.
Merak etmeyin, yalnız değilsiniz ! Birçok insan aynı düşüncelere sahip ve başlarına gelen iyi ya da kötü şeylerin yalnızca şans, kader ya da başka insanların iyi ya da kötü olmaları gibi kendi kontrolleri dışında olan unsurlardan kaynaklandığına inanıyorlar. Elbette şans, kader ve diğer insanların davranışları gibi kontrolümüz dışındaki unsurların yaşamımız üzerinde her zaman için çeşitli şekillerde etkisi vardır ancak başımıza gelen her şeyi bunlarla ilişkilendirmek de ne kadar doğrudur ?
Yukarıda yer verilen benzeri sorular aslında başarının ya da başarısızlığın nedenlerine ilişkin tutum ve algılarımızın bir sonucudur. Başarı ve başarısızlığın nedenlerini kendimizle ya da kontrolümüz dışındaki unsurlarla ilişkilendirmemiz de aslında çoğunlukla farkında olmadığımız eğilimlerimizin bir sonucudur ve bu eğilim “kontrol odağı” olarak isimlendirilmektedir. Değişimlerin hızlıca yaşandığı günümüz dünyasında başarılı olabilmek de hangi eğilimi öncelikli tuttuğumuzla yakından ilgilidir (1).
Kontrol odağında “iç kontrol odaklılık” ve “dış kontrol odaklılık” olmak üzere iki farklı durum söz konusudur. Dış kontrol odaklı kişiler, her ne kadar sıklıkla karşılaştıkları durumları kendilerinin kontrol ettiklerini düşünseler de yeni durumlar söz konusu olduğunda karşılaştıkları olumlu ve olumsuz durumların nedenlerini genel olarak şans, kader ve diğer insanların davranışları gibi kendileri dışındaki unsurlarda arama eğilimdedirler. Dolayısıyla da çaba sarf etmeyi gereksiz görmektedirler. Çünkü ne olacaksa olacaktır. İç kontrol odaklı kişiler ise karşılaştıkları olumlu ve olumsuz durumların nedenlerini öncelikle kendilerinde aramaktadırlar. Bu açıdan iç kontrol odaklı kişilerin öz değerlendirme yapabilme becerilerinin yüksek olduğu söylenebilir. Bu özelliklerinin bir sonucu olarak iç kontrol odaklı kişilerin geleceklerinin kendi kontrollerine bağlı olduğuna inanmaları nedeniyle daha fazla çaba gösterdikleri ve bunun sonucunda da kariyerlerinde daha başarılı oldukları görülmektedir. Ayrıca yine iç kontrol odaklı kişilerin iş hayatında diğerlerine göre daha yüksek performans gösterdikleri, stresli durumlarla daha kolay başa çıkabildikleri, hedef odaklı hareket ettikleri, gerektiğinde kolaylıkla inisiyatif ve sorumluluk aldıkları ve nihayetinde liderlik için daha uygun oldukları da söylenebilir. Bu nedenle bir işletmenin başarısının diğer birçok unsurun yanı sıra çalışanlarının iç kontrol odaklı kişilerden oluşmasına bağlı olduğu da ileri sürülmektedir (2, 3, 4).
Kısaca belirtmek gerekirse dış kontrol odaklı kişilerdeki en önemli sorun çaba ile başarı arasındaki ilişkinin farkında olmamalarıdır. Başarının da başarısızlığın da şans, kader ve diğer insanların davranışları gibi kendi kontrolleri dışındaki unsurlar olduğuna dair taşıdıkları güçlü inanç ister istemez sorunun kaynağını kendilerinde aramalarını engellemektedir.
Elbette yaşamlarımız üzerinde kendi kontrolümüz dışındaki unsurların belirli bir etkisi bulunmaktadır. Ne var ki, karşılaştığımız bütün durumların nedenlerini kendimiz dışındaki unsurlarda aramayı alışkanlık haline getirdiğimizde, kendimizden kaynaklanan sorunları, diğer bir ifade ile düzeltmemiz gereken hatalarımızı göremez oluruz.
İç kontrol odaklı kişilerin daha başarılı olmalarının en önemli nedeni, sorunun kaynağını kendi kontrolleri dışındaki unsurlarda aramaya başlamadan önce öz değerlendirme yaparak güçlü oldukları yönleri fark edip bunları ön plana çıkartabilme ve ayrıca hatalı ve eksik yönlerinin farkına vararak hatalarını düzeltme ve eksiklerini giderme fırsatından yararlanabilmeleridir.
Ayrıca sağlıklı bir biçimde öz değerlendirme yapabildikleri için, sorunun gerçekten kendi kontrolleri dışındaki unsurlardan kaynaklanıp kaynaklanmadığını ayırt edebilmeleri de söz konusudur. Böylelikle sorun, gerçekten kendi kontrolleri dışındaki unsurlardan kaynaklanıyorsa, bunlara yönelik stratejiler geliştirip doğru önlemleri de alabilmeleri mümkün olmaktadır. Dolayısıyla başarılı olmanın önemli bir ön koşulunun doğru bir biçimde öz değerleme yapabilme, başka bir ifade ile kendimizle açıkça ve objektif bir biçimde yüzleşebilme becerisini kazanmak olduğunu kabul etmek gerekir.
Prof. Dr. Umut OMAY
Kaynaklar
(1) Mind Tools Content Team, “Locus of Control: Are You in Charge of Your Destiny?”, Çevrim içi: https://www.mindtools.com/am8v6ux/locus-of-control, 31.05.2023.
(2) McShane, S. L. and Von Glinow, M. A. (2019), Organizational Behavior, 4th Ed. McGraw-Hill Education, New York, p. 59.
(3) Lopez-Garrido, G. (2023), “Locus Of Control Theory In Psychology: Definition & Examples”, Çevrim içi: https://www.simplypsychology.org/locus-of-control.html, 31.05.2023.
(4) HRDQ Staff (2022), “How Your Internal Locus Of Control Can Impact Your Business”, Çevrim içi: https://hrdqstore.com/blogs/hrdq-blog/internal-locus-of-control#table-of-contents-10, 31.05.2023.
