Geçen haftaki “Kendi Satışlarımızı Baltalayabilir miyiz?” başlıklı yazımda beklentilerin davranışlarımızı ve buna bağlı olarak da sonuçları beklentilerimize uygun olacak şekilde etkileyebileceğine gönderme yapan kendini gerçekleştiren kehanet kavramından kısaca söz etmiştim (1).
Kendini gerçekleştiren kehanet birçok farklı yönden ele alınan bir kavramdır. Bunlardan biri de “Pygmalion Etkisi” (Pygmalion Effect) ya da “Rosenthal Etkisi” (Rosenthal Effect) olarak isimlendirilen yaklaşımdır. Bu yaklaşıma göre bir kişi hakkındaki olumlu beklentiler o kişinin başarılı olmasında önemli bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, her ne kadar konuyla ilgili literatürde birbirlerinin yerine kullanılan kavramlar gibi tercihler olsa da, pygmalion etkisinin kendini gerçekleştiren kehanetin olumlu yönlerine odaklanmış olduğu söylenebilir. Pygmalion, Yunan mitolojisinde kendi yaptığı heykele âşık olan bir heykeltıraşın ismidir (2, 3, 4).
İlkokul öğrencileri üzerinde yaptıkları bir araştırmanın sonuçlarını pygmalion etkisi olarak açıklayan Rosenthal ve Jacobson, ulaştıkları sonuçların kendini gerçekleştiren kehaneti doğruladığını ileri sürmüşlerdir. Yaptıkları çalışma aslında bilimsel açıdan tartışmalıdır, ancak sonuçları itibariyle oldukça dikkat çekicidir. Çalışmanın bilimsel açıdan tartışmalı olmasının nedeni, kendilerinin de bu açıkça ifade ettikleri üzere, öğrencilere bir zekâ testi uyguladıklarını söylemelerine rağmen ortada gerçek bir testin bulunmaması, akademik anlamda yetenekli olduğu söylenen öğrencileri rastgele belirleyip bu isimleri o öğrencilerin öğretmenlerine bildirilmiş olmalarıdır. Ancak rastgele seçilen öğrencilerin ilerleyen süreçte okul başarısındaki gelişme özellikle yaşı daha küçük olanlar ile azınlık kökenli öğrenciler açısından son derece dikkat çekici olmuştur. Rosenthal ve Jacobson bu belirgin gelişmeyi yaşı küçük olanların daha uzun bir süre boyunca kendilerine olumlu yaklaşılma fırsatlarının olması, azınlıklar açısından ise öğretmenlerin bu öğrencilere olan ön yargılı bakış açısının olumlu yönde değişmesi ile açıklamaktadır (5).
Pygmalion etkisi her ne kadar ilk olarak eğitim psikolojisi alanında ileri sürülen bir kavram olsa da, günümüzde ast-üst ilişkisinin bulunduğu bütün alanlarda ve dolayısıyla da işyerinde yönetici ve çalışanlar arasındaki ilişkileri açıklamak için de kullanılabilmektedir. Örneğin bir yöneticinin olumlu beklentileri çalışanların daha başarılı olmasını sağladığı, bu nedenle yöneticilerin bu durumun göz önünde bulundurmasının gerektiği ileri sürülmekte (6) ve böylelikle Livingstone tarafından “Kendini Gerçekleştiren Yönetimsel Kehanet” olarak tanımlanan durum ortaya çıkmaktadır. Livingstone’a göre de bir yönetici çalışanlarından ve dolayısıyla da ekibinden ne bekliyorsa sonuçta o beklediği şeyi elde etmektedir (7).
Kısacası bir çalışanın, bir ekibin ya da bütünüyle bir örgütün başarısı ile yöneticilerin beklentileri arasında doğrudan bir ilişki olduğu söylenebilir. Elbette her yöneticinin en azından birer favori çalışanı vardır. Ancak pygmalion etkisinin de işaret ettiği gibi, yalnızca favori çalışanlara olumlu yaklaşılması sonuçta yalnızca bu çalışanların performanslarının yükselmesini ve başarılı olmalarını sağlayacaktır. Bu ise ekibin değil o kişinin bireysel başarısı olacaktır. Bunun doğal sonucu ise ekibin bir bütün olarak potansiyelini ortaya çıkarma fırsatını bulamamasıdır. Bu nedenle bir ekibi ve örgütü başarıya götüren yönetim tarzının önemli dayanak noktaları arasında ekibin ve örgütün her bir üyesine kendisinden olan beklentinin yüksek olduğunu onlara hissettirecek tutum ve davranışların sergilenmesi bulunduğu da söylenebilir.
Prof. Dr. Umut OMAY
Kaynaklar
(1) Omay, U. (2023), “Kendi Satışlarımızı Baltalayabilir miyiz?”, Çevrim içi: https://satinalmadergisi.com/kendi-satislarimizi-baltalayabilir-miyiz/, (04.07.2023).
(2) Perera, A. (2023), “The Pygmalion Effect: Definition & Examples”, Çevrim içi: https://simplysociology.com/pygmalion-effect.html, (04.07.2023).
(3) “Pygmalion Effect”, Cambridge Dictionary, Çevrim içi: https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/pygmalion-effect, (04.07.2023).
(4) “Pygmalion”, Çevrim içi: https://www.britannica.com/topic/Pygmalion, (04.07.2023).
(5) Rosenthal, R. and Jacobson, L. (1968), “Pygmalion in the Classroom”, The Urban Review, September 3.
(6) Eden, D. (2013), “Self-Fulfilling Prophecy”, Encyclopedia of Management Theory, Ed. E. H. Kessler, Sage Reference.
(7) Livingstone, J. L. (1988), “Pygmalion in Management”, Harvard Business Review, September-October.
