Geçici İş Göremezlik Ödeneği

Şerafettin YILDIZ / Sosyal Güvenlik Denetmeni

Sosyal güvenlik mevzuatımızda 5510 sayılı Kanun 16. Maddesi ile; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık gibi risk durumların, kısa vadeli sigorta kolları kapsamında olduğu ve sigortalılara bu sigorta kollarından yapılacak yardımların neler olacağı belirlenmiştir. Söz konusu kanun kapsamında ilgili sigortalılara sağlanan ortak hak ise ilgililere geçici iş göremezlik ödeneği verilmesidir. Bu yazımızda geçici iş göremezlik ödeneğinin verilme şartları, süresi ve geçici iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması gibi konulara yer vereceğiz.

Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresi boyunca geçici olarak çalışamama halidir. Geçici iş göremezlik durumunda bulunan sigortalılara Sosyal Güvenlik Kurumunca ödenen yardım ise “Geçici iş göremezlik ödeneği” olarak tanımlanmıştır.

Peki, Geçici iş göremezlik ödeneği almanın şartları ve ödeme süresi nedir?

İş Kazası sigorta kolundan geçici iş göremezlik ödeneği almak için herhangi bir prim ödeme gün sayısı şartı aranmamaktadır. Hastalık sigortasında, hastalığa uğrayan sigortalının iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yıl içerisinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması gerekir. Analık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği (doğum rapor parası) ödenebilmesi için ise, doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması gerekir. Tekil gebeliklerde doğumdan önceki ve sonraki 8’er haftalık süre için bu ödenek verilir. Çoğul gebeliklerde ise doğumdan önceki 10 hafta ve doğumdan sonraki 8 hafta içerisinde, çalışmadığı her gün için sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası ve meslek hastalığı durumunda raporlu olunan her gün için, hastalık durumunda ise raporlu olunan sürenin üçüncü günüden başlanılarak ödenir. Yani hastalık durumunda bir ve iki günlük raporlar için ödeme yapılmaz, üç ve daha uzun süreli raporlarda ise üçüncü gün ve sonrası için ödeme yapılır. Ayakta tedavilerde sigortalının günlük ortalama kazancının 2/3’ü, yatarak tedavilerde ise sigortalının günlük ortalama kazancının 1/2’si oranında ödeme yapılır.

Şimdide geçici iş göremezlik ödeneğinin nasıl hesaplandığı sorusunu cevaplandıralım; geçici iş göremezlik ödeneğinin tutarı sigortalının günlük ortalama kazancı esas alınarak belirlenmektedir. Günlük ortalama kazanç; kişinin 12 aylık sigortalılık süresi zarfındaki, son 3 aylık prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır. Günlük ortalama kazancın hesabında olayın gerçekleştiği aydaki gün ve prime esas kazançlar dikkate alınmamakta, hesaba bir önceki aydan itibaren başlanmaktadır. 12 aylık sigortalılık süresi zarfında çalışması olmasına rağmen son 3 ay içerisinde hiç çalışması olmayan sigortalının günlük kazancı hesap edilirken, bir önceki 3 aylık döneme bakılır ve varsa buradaki kazanç toplamı gün sayısına bölünerek günlük kazanç hesaplanır. Sigortalının son 3 ayda tam çalışmamış olduğu durumlarda, kişinin çalıştığı gün kadar olan kazanç toplamı gün sayısına bölünerek günlük kazancın tespiti yapılır. Önceki dönemlerde hiç çalışması bulunmayan sigortalının çalışmaya başladığı gün iş kazası geçirmesi durumunda günlük kazancı; aynı veya benzer işte çalışan emsal sigortalının günlük kazancı esas alınarak tespit edilir.

Geçici iş göremezlik ödeneği ile ilgili kamuoyunda en çok dile getirilen konu bu ödeneğin herhangi bir incelemeye tabii olup olmadığı ve şahısların (işçi/işveren/üçüncü şahıs) konuyla ilgili sorumluluklarının ne olacağıdır?

Geçici iş göremezlik ödeneği, özellikle iş kazası durumunda Sosyal Güvenlik Kurumunca inceleme yapılmak suretiyle ödenmekte olup, meslek hastalığı ve analık durumları da gerekmesi halinde incelemeye tabii tutulmaktadır. Yine sosyal güvenlik mevzuatımız geçici iş göremezlik olayının meydana gelmesinde sorumluluğu bulunan işçi, işveren ve üçüncü kişiler açısından birtakım yaptırımlar uygulanmasını içermektedir.

İşverenin Sorumluluğu;

İşyerinde bir kaza olayının meydana gelmesi halinde işveren bu olayı, kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Sosyal Güvenlik Kurumuna ise kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirmesi gerekmektedir. İş kazasının bu sürede bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için Kurumca sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, işverenden tahsil edilir.

İşverence Kuruma bildirilen iş kazası olayının incelenmesi sonucu, olayın iş kazası olmadığının anlaşılması halinde, bu olay için sigortalıya varsa yapılan yersiz ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren gerçeğe aykırı bildirimde bulunan işverenden tahsil edilir.

İşverence, sigortalının bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucunda hastalandığının anlaşılması halinde, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilir.

İşverenin kayıt dışı işçi çalıştırmakta iken meydana gelen iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık halleri sonucu ilgililerin hak edeceği gelir ve ödenekleri öncelikle Kurumca ödenir. Ancak bu gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri tutarı, sorumluluk halleri aranmaksızın, işverenden tahsil edilir.

Sigortalının Sorumluluğu:

Ceza sorumluluğu olmayanlar ile kabul edilebilir bir mazereti olanlar hariç, sigortalının hekimin bildirdiği tedbir ve tavsiyelere uymaması sonucu tedavi süresinin uzamasına veya iş göremezlik oranının artmasına, malûl kalmasına neden olması halinde, uzayan tedavi süresi veya artan iş göremezlik oranı esas alınarak geçici iş göremezlik ödeneğinin dörtte birine kadarı eksiltilerek ödenir.

Ceza sorumluluğu olmayanlar hariç, ağır kusuru yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan veya hastalanan sigortalının kusur derecesi esas alınarak geçici iş göremezlik ödeneğinin üçte birine kadarı eksiltilerek ödenir.

Kasdî bir hareketi yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan, hastalanan veya Kurumun yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeyen sigortalıya, geçici iş göremezlik ödeneği yarısı tutarında ödenir.

Tedavi gördüğü hekimden, tedavinin sona erdiğine ve çalışabilir olduğuna dair belge almaksızın çalışan sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez, bu durumda iken varsa ödenmiş olan geçici iş göremezlik ödeneği ise sigortalıdan geri alınır.

Üçüncü Kişinin Sorumluluğu:

İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, işveren veya gecici iş göremez sigortalı dışındaki üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği zarara sebep olan üçüncü kişilerden tahsil edilir.

Sonuç itibariyle; İş göremezlik halinin, iş kazası sonucu ortaya çıkması durumunda, belirli bir sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı aranmaksızın ilk günden itibaren geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir. Hastalık ve analık hallerine dayalı iş göremezlikte ise, hastalık ya da doğumdan önceki bir yıl içinde 90 gün prim ödenmiş olması şartı gerekmektedir.  Tekil gebeliklerde doğumdan önceki ve sonraki 8’er haftalık süre için, çoğul gebeliklerde ise doğumdan önceki 10 hafta ve doğumdan sonraki 8 hafta içerisinde, çalışmadığı her gün için, sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Hastalık halinde raporun üçüncü gününden başlanmak üzere sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Geçici iş göremezlik ödeneklerinin tutarı, genel olarak son üç aylık prime esas kazanca göre belirlenir. Ayakta tedavilerde günlük ortalama kazancın 2/3’ü, yatarak tedavilerde ise 1/2’si ödenmektedir. Geçici iş göremezlik ödeneği Sosyal Güvenlik Kurumunun denetim ve incelemesine tabii olup, geçici iş göremezlik olayının meydana gelmesinde sorumluluğu bulunan işçi, işveren ve üçüncü kişiler açısından da birtakım yaptırımlar uygulanmaktadır.

Şerafettin YILDIZ

Sosyal Güvenlik Denetmeni